İSKİTLER

İSKİTLER
Türkmenistan’da Yaz tepede oluşan Yaz kültürü M.Ö 1900-1500 geç bronz çağında Doğu iran dillerini konuşan toplulukların yaşadığı bir bölgeydi 

Yaz kültürü kuzeyindeki Andronovo ve ve Xinjiang bölgesindeki Haladun kültürü ile etkileşim içerisindedir ve üç döneme ayrılır; 

Yaz I döneminde M.Ö 1500-500 yılları arasında erken demir çağında İran’ın kuzeyi Margiana( Masagatae), Bactria ( Tocharia), ve Sogdia krallıklarını etkisi altına almıştır bu dönemde bölgede proto İrani bir dil olan Saka dili konuşulurdu. 

Yaz II döneminde M.Ö 1000 yılında Med ve Pers göçü ile Bactria da İrani bir dil olan Avesta’n dili konuşulmaya başlıyor 

M.Ö 521 de Bactrialılar Margiana bölgesini ele geçiriyor. 

Yaz III M.Ö 700-400 döneminde ise bölge Ahemenid Pers imparatorluğunun bir satraplığına dönüşüyor.

İskitler kimdir 

İndo avrupa kökenli skewd kelimesi atmak anlamına geliyor 

İngilizce shoot, Yunanca skuthes, asurca aşkuz, Ermenice skiwt, 

İskitçe skula aynı anlamlara gelip diğer dillere yerleşmiştir; ve iskit kelimesi atıcı anlamına gelmektedir. 

Batı İrani skud kelimesi Doğu irani soğd kelimesine dönüşmüştür. 

İrani dillerde sak - gitmek kelimesinden göçebe manasına gelen saka kelimesi Yunanca sakai, latin sacae, sanskrit saka, şeklinde kullanılmıştır

Heredotun aktardığına göre; iskit soyluları kendilerine Skolotoi dermiş. 

M.Ö 8. yy da İskitler Orta Asya Güney’inde Masagetler ile savaşıp evlerini terkederek Aras nehri üzerinden Cimmeria bölgesine Karadeniz kuzeyine yerleşiyorlar. 

Srubnaya, Andronovo ve Yamna kültürleri etkisi altında İskitler Doğu Avrupadan başlar orta asyayı kaplayıp Çin içlerine kadar olan bölgede göçebe yaşayan tüm topluluklara İskit denmesine sebep olmuştur. 

İskitler içerisinde yer alan topluluklardan bazıları 

Kimmerler,

Masagetler, 

Sakalar, 

Sarmatyanlar, çeşitli orman toplulukları, erken dönem 

Slavlar, 

Baltlar, 

Finno-Ugric topluluklarıdır. 

Kimmer bölgesine yerleşen İskitler kuzey Doğusunda yer alan Sarmatlar tarafından Güney’e itilince Yunanlar ile ticarete başlıyor ve Avrasya sanatını etkiliyor; 

Çin’in bir kısmını, Avrupa Keltlerini, Yunanlar ile karşılıklı etkileşim içerisinde Pers ve Kafkas sanatını etkiliyor.

M.Ö 7. yy da İskit ve Kimmerler Urartuyu işgal ediyorlar 

M.Ö 670 İskit kralı Bartatua Asur kralı Esarhaddon dan yüklü miktarda haraç alıyor barış yapmak İçin M.Ö 645 te oğlu Madius yönetimi ele geçirip Filistin ve Mısır’a ataklar yapar bir süre Med krallığını ele geçirir. 

Tüm asyayı haraca bağlamışken M.Ö 620 de Med kralı Cyaxares büyük oranda İskit kabile liderlerini katlederek İskitleri Pontik steplere geri sürdü 

M.Ö 612 de İskitler ve Med krallığı işbirliği yapıp Ninova savaşında Asur imparatorluğunu yıktılar ve yerli medeniyetlerden etkilendiler.

M.Ö 6. yy da Yunanlar Pontik deniz ve nehir kıyılarına koloniler kurdular barışçıl bir şekilde ve İskit filozofu Anacharsis bu dönemde yetişip Atinaya yerleşti. 

Pers kralı Büyük Darius İskit bölgesini işgal etmek istedi ve İran’ın kuzeyindeki İskit soylularını ele geçirdi istanbul boğazından köprü yaparak Danubeyi geçip Kimmer İskit bölgesine 700.000 kişilik ordusu ile varsa da İskit savaş taktikleri nedeniyle anlaşma yapmak zorunda kaldı ve ülkesine geri döndü. 

İskitlerin yenilmezliği dünyaya yayıldı 

M.Ö 496 da Trakya krallığını işgal edip Ahamenid imparatorluğu ile birlikte Sparta kralına karşı savaştılar o dönem kralları olan Scyles Trakya krallığı ile ilişkileri yeniden düzenleyip Yunan kolonileri üzerindeki politik kontrolünü zamanla kaybetti ve Yunan Boğaz krallığı Azov denizinde kuruldu ve Sarmatlar İskit bölgesine girdi. 

M.Ö 4. yy da İskit kralı Ateas Danube üzerinden Adriyatiğe bir ticaret hattı açmak İçin bölgeyi işgal edince Makedon kralı II. Philip M.Ö 339 da İskitlerin üzerine yürüdü ve Ateas savaşta öldü. 

Philip’in oğlu Büyük İskender İskit bölgesini işgale devam etti, generali Zapyrion M.Ö 331 de 30.000 kişilik ordusu ile İskit bölgesini işgal etti ancak Olbia yakınlarında öldü. 

Bu savaştan sonra Keltl iskitleri Balkanlardan çıkardı Rusya’nın güneyindeki akrabaları Sarmatlar tarafından işgal edilen İskitler; Boğaz krallığının desteği ile Siraces bölgesinde Neapolis adında bir krallık kurup Boğaz krallığı ile soylular arasında evlilikler yaptılar yerli Tauri halkıyla birlikte helenleştiler. 

M.Ö 3. Yy da yok olan İskit kültürü Sarmatlar tarafından asimile edilmiştir sonra 2. Yy da İskit kralları Skilurus ve Palakus Yunan kolonilerini tekrar kontrolü altına alınca Pontus kralı Büyük Mithridates ten yardım isteyen Boğaz krallığını general Diophontus İskit bölgesi ile birlikte ele geçirmiştir. Sarmatlar tarafından tamamen asimile edilen İskitleri Roma bozguna uğratınca 3. yy da bölgeye Gotlar yerleşir.

Birçok İskit ve Sarmat mezarında savaş elbiseleri ile gömülü kadınlar bulunmuştur. 

İskit ordusunda yaşlılar ve kadınlar da savaşırdı. 

Çok iyi atıcı olan bu topluluklar zehirli oklar kullanıp at kanı içer ve canabis kullanırlardı bu özellikleri ile Yunan kültüründe Amazon efsanelerine konu olmuşlardır. 

İskitler deri Tunik giyer ve bellerine kemer takar deri botlar dar taytlar ve Frig şapkasına benzer konik şapkalar takarlardı metal ve altın takılar yaygındır. 

Dini inançları pre-zerdüştiliğe yakın post-zerdüştilikten ayrılırdı. 

Zerdüşt ve Hindu inanışından daha arkaik olan inanışlarında kahinleri canabis içip transa geçerlerdi.

İskit dilleri batıda İskit-sarmat ve doğuda İskit- hotan ( saka ) diye ikiye ayrılır. 5. yy da Slavlar ile Hunlar ve Türk Avarlar istilaları ile İskitler asimile edildi. 

Batı’da İskit-sarmat dili Alanların diline evrildi ve Alanlar günümüzde modern Oset diline hayat verdi. 

Doğuda İskit-hotan dili ise Saka dili Hotan ve Tumshuq lehçeleri olarak ikiye ayrılır Tumshuq bölgesi Peştun diline Hotan bölgesi Wakhi diline evrilmiştir. 

10. yy da Uygur ve Karahanlı istilası ile bu topluluklar Türkçeye asimile edilmiş olsa da hala bölgede Peştun, Pamir dilleri ile Yaghnobi Soğdca Wakhi konuşan topluluklar vardır.